هــــــــــــدف

بررسی مخاطرات فلزکروم در صنعت رنگ

ترکیبات کروم در صنایع مختلف از جمله رنگ سازی ، چرم سازی ، روکش دهی فلزات ، پولیش ، فرآورده های نسوز و صنایع فولاد کاربرد دارند . در صنایع رنگ سازی از اکسید کروم سبز Cr2O3 ، کروم زرد PbCr0 و کروم نارنجی PbO/PbCrO استفاده می گردد .

از سولفات بازیک کروم در چرم سازی و در آبکاری الکترولیتی بطور عمده از تری اکسید کروم استفاده می گردد . مهمترین کانی کروم ، کرومیت می باشد . نوع کم عیار آن در فرآورده های نسوز و نوع پر عیار آن در متالوژی کاربرد دارد . در این مقالهمخاطرات شغلی و تاثیرات زیست محیطی ترکیبات فلز کروم در صنعت رنگ مورد بررسی قرار گرفته است .

 مقدمه :

از ترکیبات کروم از جمله اکسید کروم سبز ، زرد کروم و نارنجی کروم در صنایع رنگ سازی استفاده می شود . این رنگدانه ها در رنگ ها و پلاستیک ها کاربرد دارند . بشترین مواجهات با کروم در صنعت ، مواجهات تنفسی و پوستی می باشد که از این مواجهات می توان به صنایع تولید کننده Stainless Steel  و یا جوشکاری بر روی این آلیاژ اشاره نمود . از دیگر مواجهات با Mist کروم می توان آبکاری را ذکر نمود که مواجهات با تری اکسید کروم (Cro3) مطرح می باشد .

سایر صنایعی که احتمال مواجهه با کروم وجود دارد شامل رنگ های نساجی ( معمولا اکسید کروم و سولفات کروم) و همچنین صنایع شیشه سازی ( فرم انعکاسی شیشه ) و همچنین تولید سیمان می باشد .

خطرات صنایع رنگ و رزین:

خطرات موجود در صنایع رنگ و رزین به دو گروه اصلی تقسیم می شود :

الف : خطرات شیمی فیزیکی مواد

ب : تاثیر مواد بر سلامتی

خطرات شیمی فیزیکی مواد شامل قابلیت اشتعال ، انفجار و اکسید کنندگی این مواد است که می تواند باعث بروز صدمات و خسارات جانی و مالی جبران نا پذیر گردد . اثرات سوء مواد شیمیائی بر سلامتی انسان در صورت تماس مستقیم ، استنشاق و یا بلعیدن این مواد ایجاد می گردد و می تواند باعث مرگ ، بروز سرطان ، مسمومیت شدید ، حساسیت و یا در طولانی مدت باعث ایجادغدد در بدن گردد . 

یکی از راه های آشنائی افراد با خطرات مواد شیمیائی استفاده از برگه های اطلاعاتی ایمنی (MSDS) می باشد که در کلیه بخش های ذخیره سازی و انبار ، بخش تولید ، آزمایشگاه و نیز در حین حمل و نقل باید دردسترس بوده و مورد توجه قرار گیرد .

مواد قانونی مرتبط با عوامل شیمیائی مخاطره آمیز :

قوانین و مقررات زیادی با قدرت اجرائی برای محافظت عموم در مقابل عوامل شیمیائی زیان آور محیط کار تدوین شده است که نمونه این مقررات ماده نظارت بر مواد سمی سال 1976 و یا قانون عمومی شماره 489-94 ایالات متحده آمریکا است که شامل چهار اصل است :

1- جمع آری اطلاعات درباره مواد شیمیائی ؛

2- تقاضای آزمایش موادی که خطر آفرین شناخته شده اند ؛

3- نظارت بر موادی که دارای خطر هستند ؛

4- بررسی مواد شیمیائی جدیدی که خطر آنها به اثبات رسیده است .

ترکیبات کروم در رنگسازی :

ترکیبات کروم رنگ های متنوعی مانند زرد ، نارنجی و سبز تولید مینمایند و می توانند بعنوان رنگدانه مصرف شوند . رنگدانه های کروم عبارتند از :

اکسید کروم سبز Cr2O3

اکسید کرومیک همان اکسید کروم سبز است . این ترکیب در رنگ سازی ، تهیه لعاب سبز در شیشه سبز ، جوهرچاپ ، پولیش و فرآورده های نسوز بکار می رود . این ترکیب در آب غیر قابل حل است .

کروم زرد و کروم نارنجی

کرومات سرب زرد و قرمز به عنوان رنگدانه در صنایع رنگ بکار می روند . ترکیب ، رنگ و کیفیت کرومات سرب به شرایط رسوب دادن بستگی دارد . PbCrO4  و PbCrO4 کرم نارنجی می باشند . با کنترل PH  ، دما  و اندازه ذره می توان رنگ زرد و قرمز بدست آورد . نوع شبکه بلور و رنگ با هم ارتباط دارند .

ترکیبات کروم مخصوص آبکاری

ترکیبات کروم مخصوص آبکاری کاربردهای زیادی دارد . یکی از این موارد آبکاری نیکل - کروم می باشد که در آن  از اسید کرومیک (Cr2O3)  استفاده می گردد . این ترکیب جامد است و بصورت محلول در آب مصرف می شود . از دیگر موارد استفاده کروم در آکباری الکتریکی کروماته کردن می باشد .

 ترکیب کروم در چرم سازی

پوست می تواند با موادی که قابلیت جایگزین شدن با آبهای جذب شده توسط الیفا پروتئینی آن ( کلاژن) را دارد پیوندهای عرضی ایجاد نماید و این الیاف را مانند رشته های زنجیر بهم متصل سازد و پوست را به چرم تبدیل کند . این عمل جذب آب را محدود میکند ، از تورم جلوگیری می نماید و مقاومت در مقابل موجودات ذره بینی ، دما و پایداری پوست را افزایش می دهد .

سنگ معدن کروم :

یک از مهمترین کانی ها کروم کرومیت می باشد . کروم به شکل  سنگ معدن کرومیت استخراج می شود . این عنصر را به صورت تجاری با حرارت دادن این سنگ معدن در حضور آلومینیوم یا سلیکون تهیه می کنند . تقریبا نیمی از سنگ معدن کرومیت جهان در آفریقای جنوبی تولید می شود .

ظرفیت معادن کرومیت در ایران

آنالیز نمونه سنگ معدن کروم

عوارض بالینی کروم :

عوارض کروم بستگی به ظرفیت کروم دارد و فاکتور مهم و تعیین کننده در قدرت نفوذ آن می باشد و فاکتور مهم دیگری نیز که بر قدرت نفوذ آن تاثیر دارد میزان حلالیت در آب این ترکیبات می باشد .

- ترکیبات بسیار حلال کروم (highly solube)  مانند تری اکسید کروم (cro3)  ، یا کرومیت اسید می توانند ضایعات بسیار خورنده برای پوست و مخاطات ایجاد نمایند .

کرومات ها علاوه بر کانسر ریه قادر به ایجاد کانسر در مجاری فوقانی تنفسی ( مانند سینوسها ) نیز می باشند . کروم 6 ظرفیتی براحتی از پوست سالم جذب می شود در حالیکه کروم 3 ظرفیتی تنها از پوست آسیب دبده جذب می شود . عواملی که سبب افزایش جذب پوستی کروم می گردد شامل : التهابات پوستی ، زخم های باز ، از دست دادن رطوبت و چربی نرمال پوست و همچنین حلالیت ، مدت مواجهه و غلظت و PH آن در زمان مواجهه تاثیر گذار می باشد .

 معاینات و آزمایشات لازم برای افرادی که مواجهه با کروم دارند :

جهت بیولوژیک مانیتورینگ تنها مقایسه کروم ادرار در ابتدا و انتهای شیفت کمک کننده می باشد ولی بطور کلی در صورتیکه هدف اندازه گیری مواجهات اخیر با کروم 6 ظرفیتی باشد اندازه گیری کروم ارتیروسیت کمک کننده می باشد ، زیرا کروم 3 ظرفیتی قادر به ورود به سلول های خونی  نمی باشد .

بطور کلی در مورد افرای که مواجهات با کروم 6 ظرفیتی دارند ، موارد زیر جهت معاینات بدو استخدام توصیه می گردد .

الف ) اخذ شرح حال دقیق از نظر مواجهات و عوارض ناشی از کروم در مشاغل قبلی

ب ) در معاینات توجه دقیق روی پوست ، مخاطات و ریه توصیه می گردد و در صورت لزوم عدم مواجهه با کروم جهت شغل فعلی مورد بررسی قرار گیرد .

ج) اسپیرومتری

د) آزمایشات خون شامل CBC و تست های کبدی و کلیوی

ر) آزمایش ادرار و بررسی سطح پروتئین ، گلوکز و سدیمان و وزن مخصوص آن

نکات قابل توجه دیگر جهت پیشگیری از عوارض کروم شامل :

• استفاده از مواد آلترناتیو دیگر بجای کروم و در صورت عدم امکان جایگزینی استفاده از کروم 3 ظرفیتی بجای کروم 6 ظرفیتی در صورت امکان پیشنهاد می گردد .
• کاهش مواجهات بوسیله روش های کنترل مهندسی
• آموزش کارگران در مورد اهمیت بهداشت فردی و استفاده مناسب از وسایل حفاظت فردی
• معاینات منظم و توجه به شناسائی علایم تحریکی پوست و مخاط در مراحل اولیه
• تبدیل کروم 6 ظرفیتی به 3 ظرفیتی به کمک احیاء کننده ها مانند ویتامین C و یا اضافه کردن فروس سولفات

تاثیرات زیست محیطی کروم

انواع مختلفی از کروم وجود دارد و تاثیر آنها بر ارگانیسم های موجودات زنده متفاوت می باشد . کروم به شکل کروم 3 و کروم 4 از طریق فرآیندهای طبیعی و فعالیت های انسانی وارد هوا ، آب و خاک می شود . عمده ترین فعالیت های انسانی که باعث افزایش غلظت ترکیبات کروم می شود ، کارخانه های شیمیائی ، تولید فولاد ، چرم سازی و نساجی هستند از طریق زباله های صنعتی کروم وارد خاک می شود . کرومی که در خاک قرار دارد ، به شدن به ذرات خاک می چسبد و درنتیجه وارد آبهای زیر زمینی نمی شود.

کرومی که در آب قرار دارد ، جذب رسوبات می شود و به صورت غیر متحرک در می آید . فقط مقدار اندکی از کروم داخل آب حل می شود . اگر میزان کروم موجود در خاک افزایش پیدا می کند ، به تبع آن غلظت کروم در محصولات زراعی نیز افزایش می یابد . اسیدی شدن خاک بر میزان مصرف گیاهان زراعی از کروم تاثیر می گذارد . اکثر گیاهان کروم 3 دریافت می کنند . عنصر شیمیائی کروم توانائی تجمع در بدن ماهی هارا ندارد ، اما اگر غلظت کروم ، به دلیل تاثیر تولیدات فلزی بر آب های سطحی افزایش یابد ، می تواند بر آبشش ماهی هائی که در نزدیکی این مناطق زندگی می کنند ، اثر گذارد . کروم در جانوران باعث مشکلات تنفسی ، پایین آمدن مقاومت بدن در برابر بیماری ها ، کاهش تولد ، عقیمی و تشکیل تومور می شود .

بحث و نتیجه گیری

طبق آمار WHO ، از سال 1995 ، سالانه 68 تا 157 میلیون بیماری مختلف در اثر تماس مواد شیمیائی بوجود می آید و لذا مواد شیمیائی از اصلی ترین مخاطرات محیط کار محسوب می شوند . کارشناسان بهداشت صنعتی بایستی خطرات بهداشتی و خطرات مرتبط با آن در محل کار را پیش بینی ، شناسائی ، ارزیابی و کنترل نمایند . تمرکز این تلاش روی  ارزیابی مواجهات شغلی است .

ارزیابی جامع مواجهه یک مرور سیستمیک ، روش ها ، فرآیند ها ، مواد و بخش های  کاری موجود در محل کار است جهت تعریف و کارشناسی تمامی تماس ها برای تمامی کارگران در تمامی روز انجام می شود . این قبیل استدلال ها نگرش  برای شناسائی تماس و ارزیابی آنها کمک می کند که تمامی خطرات سلامتی مدیریت شوند تا خطرات مربوطه مورد توجه قرار بگیرد . آموزش در راستای اهداف بهداشت حرفه ای از اهمیت بسیار بالائی برخوردار است چرا که آموزش صحیح سطح آگاهی افراد را بالاتر برده وفرهنگ ایمنی و بهداشت را در بین کارگران باز می کند . طبیعی است کارگر هرچه قدر نسبت به ایمنی و مسائل مربوط به آن آگاهتر باشد کمتر ارتکاب به اعمال غیر ایمن می کند و همچنین افراد دیگر را نیز از انجام آن منصرف می کند.