بنزن مایعی است بی‌رنگ و خوشبو که در تولید صنعتی گروهی از مواد مانند پلی استیرن،لاستیک مصنوعی و نایلون استفاده می‌شود.این مایع در تهیهٔ شوینده‌ها و رنگ‌ها نیز به‌ کار می‌رود.

ساختار بنزن :

بنزن متعلق به خانوادهٔ هیدروکربن‌هاست که هر مولکول آن ۶ اتم کربن و ۶ اتم هیدروژن دارد که یک آرایش حلقوی را به‌وجود می‌آورند. این آرایش حلقهٔ بنزن نامیده می‌شود که در بسیاری از ترکیبات از جمله آسپیرین و مادهٔ منفجرهٔ تی.ان.تی نیز وجود دارد. بنزن سمی و سرطانزا است.بنزن در طبیعت به دو ساختار صندلی و قایقی وجود دارد که ساختار صندلی ان غیر قطبی بوده و ساختار قایقی قطبی میباشد.

تاریخچه :

بنزن را مایکل فارادی در سال ۱۸۲۵ میلادی کشف کرد.بنزن در ابتدا از طریق حرارت دادن و قطران زغال‌سنگ و سپس تبدیل بخار آن به مایع به‌دست می‌آمد اما امروزه بنزن را به مقدار زیاد از نفت خام استخراج می‌کنند.
ساختار بنزن توسط فردریش آگوست ککوله شناسایی شد.

ویژگیهای بنزن :

مایع بی رنگ ، معطر و دارای رایحه خوب، بسرعت بخار می شودو دارای قابلیت اشتعال فوق العاده بالا است این ماده در مواد پلاستیک ، رزین ،نایلون ، روغن های روان ساز،مواد رنگی،پاک کننده ها سموم آفت کش و..موجود است

چگونه در معرض آن قرار می گیریم؟

*استنشاق از طریق :  بخارات و مقدار کمی ازآن در دود سیگار
       *بلعیدن :  از طریق منابع آب زیر زمینی آلوده
•    تماس و جذب از راه پوست

•    اثرات استنشاق بنزن:

•    خواب آلودگی ، گیجی ، افزایش ضربان قلب ، سر درد ، رعشه و لرزش، عدم شناخت و سر گیجه غش کردن و بیهوش شدن و مـــــر گــــــــــــ اثرات خوردن بنزن از طریق آب یا غذای آلوده : تهوع و استفراغ ،سوزش معده ،سرگیجه وعدم تعادل ، سستی و خواب آلودگی ،تشنج افزایش ضربان قلب ومـر گ

•    اثرات تماس بنزن : قرمزی ، زخم شدن وجراحات دردناک ، سوزش و ناراحتی چشم
 
اثرات مزمن وطولانی مدت بنزن

•    کاهش خون سازی بدن ناتوانی در سیستم دفاعی بدن سرطان : سرطان خون لوسومی اختلال در سیستم تنفسی تاخیر در استخوان بندی جنین انسان صدمه به سیستم تولید مثل انسان و به سمت عواقب نا باروری تومورهای غدد لنفاوی و صدمه به کبد

•    راههای تشخیص :

•    1. تست ریه و تنفسی – فقط در مواردی که بسرعت پس از تماس انجام شود ودر موارد آلودگی با مقدار پایین جواب گو نیست 2.تست کامل فا کتور های خون و مغر استخوان آنهم سریعا پس از آلودگی چون بسرعت در خون واکنش داده ومحو می گردد لذا بایستی سریعا پس از مواجه با آن آزمایشات خونی شامل فاکتورهای انجام پذیرد : WBC, Granulocytes, Lymphocytes CD4-T cells,CD8-T cells,CD4/CD8, B cells,NK cells, Monocytes,Platelets, Hemoglobin

 
چندین موسسه از جمله انجمن تحقیقات سرطان دنیا ، انجمن حفظت محیط زیست امریکا ،اداره خدمات بهداشت امریکا ، بنزن ، را عامل سرطان خون (لوسمی) و دارای درجه سرطان زای 1 معرفی کرده اند. دوره مرحله پنهانی سرطان خون بطور معمول 5 تا 15 سال بعد از اولین تماس رخ می دهد.
•   
سرطان خون :

• لوسمی به معنای سرطانی شدن سلولهای خونی می باشد که معمولاً در بین رده های خونی ، گلبولهای سفید بیشتر تمایل به سرطانی شدن دارند. سلولهای سرطانی در مقایسه با سلولهای خونی طبیعی متفاوت بوده و عملکرد طبیعی خود را نیز از دست داده اند.
•  سرطانهای خونی خود به دو دسته تقسیم می شوند که هر کدام از آنها خود به دو صورت حاد و مزمن تظاهر می یابند.
•  در لوسمی حاد، سلولهای اولیه و نابالغی که اصطلاحاً بلاست نامیده می شوند به تعداد زیاد در گردش خون وجود دارند که معمولاً بسیار نابالغ بوده فاقد عملکرد طبیعی هستند. سرعت تکثیر این سلولها بسیار بالا می باشد و بیماری به سرعت گسترش می یابد.در لوسمی مزمن نیز سلولهای بلاستی وجود دارند اما این سلولها بالغ تر بوده و قادر به انجام بعضی اعمال خود می باشند. در این حالت سلولها آرامتر رشد می کنند و پیشرفت بیماری کندتر می باشد.
  
• علائم ذیل از جمله معمولترین علائم سرطان خون می باشد، اما ممکن است هر فردی علائم دیگری نیز داشته باشد :
• افزایش میزان ابتلا به عفونتها و تب ، کم خونی و علائم مربوط به آن  شامل رنگ پریدگی پوست ، خستگی و ضعف ، خونریزی ، کوفتگی و خونمردگی، تب و لرز ، کاهش اشتها، کاهش وزن ، تورم غدد لنفاوی، کبد و طحال بزرگ و دردناک، لکه های قرمزرنگ تو پر پوستی، تورم و خونریزی از لثه ها ، تعریق و درد استخوانها و مفاصل، می باشند.
• سایر اختلالات خونی و یا بعضی داروها نیز ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند . لذا در صورت مشاهد این علائم به پزشک مراجعه نمائید
• علاوه بر اخذ تاریخچه کامل و انجام معاینات لازم روشهایی تشخیصی انواع سرطانهای خون شامل موارد ذیل است. معاینه و ارزیابی بزرگ شدن کبد، طحال ، غدد لنفاوی پشت آرنج ، کناره ران و گردن
•    - انجام آزمایشهای خونی و سایر آزمایشات لازم - آزمایش خونی برای ارزیابی تعداد سلولهای خونی نابالغ ( بلاستها) - نمونه گیری مغز استخوان - نمونه گیری از مایع کمری -روشهای تصویر برداری نظیر عکسبرداری ، سونوگرافی و سی تی اسکن
•  روشهای درمانی

• استفاده از روشهای درمانی خاص برای یک بیمار بر عهده پزشک می باشد و براساس سن، سلامت عمومی و تاریخچه پزشکی بیمار، وسعت بیماری، میزان تحمل بیمار در مقابل داروها یا روشهای درمانی خاص ، انتظاری که از سیر بیماری وجود دارد و نظر و ارجحیت خود بیمار می باشد.

•  روشهای درمانی شامل موارد ذیل است : شیمی درمانی، پرتو درمانی، پیوند سلولهای بنیادی مغز استخوان، درمان بیولوژیکی، تزریق خون و استفاده از داوهایی که مانع از تخریب سایر سیستمهای بدن تحت تأثیر انتشار سرطان می شوند .

•    علل و عوامل خطرساز :

•  از جمله علل و عوامل خطر سازی که منجر به افزایش احتمال به سرطان خون می شوند می توان به قرار گرفتن در معرض اشعه ها، تماس با مواد شیمیایی نظیر بنزن که در محیطهای کاری بیشتر رخ می دهد و استنشاق از طریق هوای آلوده در شهرها می باشد.،
   
• استاندارد غلظت بنزن مطابق جدول ذیل ، مرجع مختلف استانداردهای متفاوتی برای محیط های مختلف ذکر نموده اند ، بطور مثال برای محیط کارخانه در ساعات کاری 8 ساعته مقادیر 0.5و 0.1 و 1 ذره در میلیون بیان کرده اند
   

تحقیقات پزشکی ناشی از بنزن :

• در جدول بعدی تحقیقاتی که سال 2005 در مورد اجزا و 11فاکتور خون و همچنین ادرار در مورد 390 نفر شامل 140 نفردر محیط کنترل شده و 250 نفر در محیط آغشته به بنزن با سطوح مختلف را نشان می دهد.
•    چگونه ریسک خطر را کاهش دهیم :

 1. پایش و اندازه گیری بنزن موجود در هوا بوسیله سنسورهای مخصوص بنزن و موادآروماتیکی و تطابق با استانداردها و پیدا کردن ورفع نشتی های احتمالی ومشخص نمودن میزان ریسک خطر بنزن موجود در هوا

  2. استفاده لباس کامل کار ضد مواد شیمیایی که سیستم تنفسی داخل لباس است،دستکش و چکمه مخصوص و ماسکهای تمام صورت فشار مثبت  SAR,SCBA
 3.ایجاد اتوشویی ورخت کن ایزوله جهت تعویض لباس کار پرسنل هنگام ورود و خروج از مجتمع و استحمام برای نفرات در معرض مستقیم بنزن قبل از خروج از محل کار بردن لباس کار به منزل یعنی احتمال آلوده کردن فرزندان وخانواد ها !!

5. ایجاد سیستم بارگیری اتوماتیک بدون دخالت نفر و چک میزان بنزن قبل از بارگیری

6. تنها افرادي اجازه حضور در محل كار شيميايي را داشته با شند كه به آنها مربوط مي شود. بايد از توفقهاي بيهوده جلوگيري شود

7. معاینات کامل دورهای شش ماهه برای پرسنل و دو سال یکبار برای خانوادها جهت تست کامل سرطان خون

 8. تغذیه سالم با مواد گیاهی و سبزیجات ولبنیات و ورزش به سلامتی پرسنل شاغل کمک شایانی می نماید .

9. کم کردن ساعات کار در معرض موادآروماتیکی

10. دوره های منظم و مداوم آموزشی آشنایی با انواع مختلف مواد شيميايي و اصول بهداشت کار در مجتمع های پتروشیمی به ویژه آروماتیک ها

11.مدیریت پسماند مواد شیمیایی و جمع آوری ظروف و موادآلوده از سایت

12. ایجاد علائم و هشدارها و دستور العمل های ایمنی در مکانهای لازم

13. رعایت نکات کامل ایمنی در هنگام کارهای تعمیراتی و بخصوص در تعمیرات اساسی و جلوگیری از نشتی های احتمالی .

منبع :

1 .بهداشت عمومی ،دکتر منصور غیاث الدین ،دانشگاه علوم پزشکی تهران*

2- کتاب پتروشیمی – دکتر خسروی

3- وبلاگ مهندسی شیمی